W stolicy małopolski temat smogu i zanieczyszczenia powietrza z roku na rok robi się coraz popularniejszy. Na przełomie roku 2015 i 2016 otwarto kolejne 3 stacje pomiarowe. Wprowadzono ustawę zakazującą palenia węglem w piecach centralnego ogrzewania i w kotłowniach. Jak więc aktualnie przedstawia się sytuacja w kwestii poziomu zanieczyszczeń? I czy z roku na rok jest coraz lepiej? W artykule krótka analiza smogu w naszym mieście.
Stacje pomiarowe - rodzaje pomiarów
Kraków posiada 6 stacji pomiarowych obsługiwanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie (WIOŚ) mierzących rodzaje zanieczyszczeń metodą automatyczną oraz manualna. Nas głównie interesują wyniki pomiarów metodą automatyczną, gdyż są podawane na bieżąco bez większego opóźnienia. Z nich też korzystają wszelkie informujące o smogu strony i aplikacje na telefon. Poniżej krakowskie stacje pomiarowe:
- Aleje Krasińskiego:
- automatyczna: pył drobny PM10, pył drobny PM2,5, benzen (C6H6), tlenek węgla (CO), dwutlenek azotu (NO2), tlenek azotu (NO), tlenki azotu (NOx)
- manualna: pył drobny PM10, pył drobny PM2,5, benzen (C6H6),
- Ul. Bulwarowa (Nowa Huta):
- automatyczna: pył drobny PM10, pył drobny PM2,5, benzen (C6H6), tlenek węgla (CO), dwutlenek azotu (NO2), tlenek azotu (NO), tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2)
- manualna: pył drobny PM10, benzen (C6H6), benzo(a)piren oznaczany w pyle PM10, ołów (Pb) w PM10, arsen (As) w PM10, nikiel (Ni) w PM10, kadm (Cd) w PM10
- Ul. Dietla:
- automatyczna: pył drobny PM10, dwutlenek azotu (NO2), tlenek azotu (NO), tlenki azotu (NOx)
- manualna: brak
- Ul. Bujaka (Kurdwanów):
- automatyczna: pył drobny PM10, pył drobny PM2,5, dwutlenek azotu (NO2), tlenek azotu (NO), tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), ozon (O3)
- manualna: pył drobny PM10, pył drobny PM2,5, benzen (C6H6), benzo(a)piren oznaczany w pyle PM10, ołów (Pb) w PM10, arsen (As) w PM10, nikiel (Ni) w PM10, kadm (Cd) w PM10, benzo(a)antracen w PM10, benzo(b)fluoranten w PM10, benzo(j)fluoranten w PM10, benzo(k)fluoranten w PM10, dibenzo(a,h)antracen w PM10
- Ul. Złoty Róg (Bronowice):
- automatyczna: pył drobny PM10
- manualna: pył drobny PM10
- Os. Piastów:
- automatyczna: pył drobny PM10
- manualna: pył drobny PM10
Metoda automatyczna polega na wykorzystaniu odpowiednich urządzeń,(analizatorów gazowych) do których doprowadzane jest powietrze atmosferyczne. Jest ono analizowane na obecność pożądanych substancji. Pomiar następuje w sposób ciągły. Zebrane dane są automatycznie publikowane na stronie internetowej.
Metoda manualna wykorzystuje aspiratory (urządzenia ssące pobierające próbki powietrza) przy pomocy których z badanego powietrza wyodrębnia się pożądane zanieczyszczenia poprzez wykorzystanie filtrów oraz aparatów absorpcyjnych (sprzęt laboratoryjny pochłaniający niektóre gazy przez ciecz). Następnie próbki są przekazywane do laboratoriów, a tam analizowane przy pomocy odpowiednich technik. Proces ten znacznie wydłuża czas oczekiwania na wynik, stąd dane są publikowane z większym opóźnieniem w porównaniu do metody automatycznej.
Średnie stężenie zanieczyszczeń - analiza
Poniżej znajdują się wykresy kilku głównych zanieczyszczeń z Krakowa w przypadku których dochodzi do przekroczenia norm. Brak słupka oznacza brak dostępnych danych na stacji pomiarowej.
Oznaczenia: poz. dop. - poziom dopuszczalny; poz. zal. - poziom zalecany przez Światową Organizację Zdrowia
Dane z pomiarów automatycznych
Pył zawieszony PM10
Wykresy średnich miesięcznych wartości dla lat 2013, 2014 i 2015 z podziałem na stacje pomiarowe: Aleje Krasińskiego, Kurdwanów, Nowa Huta. Należy pamiętać, że chwilowe wartości potrafią nawet kilkunastokrotnie przekraczać poziomy dopuszczalne czego nie oddają poniższe wykresy.
Poziom dopuszczalny stężenia średniorocznego dla PM10 to 40 µg/m3, wartość zalecana przez WHO to 20 µg/m3.
Pomiędzy wykresami rocznymi zachowana jest skala w celu łatwiejszego porównania stężeń w zależności od stacji.
Animacja porównująca:
Kolejny wykres liniowy prezentujący stężenie pyłu PM10 w styczniu 2016 roku.
Pył zawieszony PM2,5
Poziom dopuszczalny stężenia średniorocznego dla PM2,5 to 25 µg/m3, wartość zalecana przez WHO to 10 µg/m3.
Animacja porównująca:
Przykładowy wykres liniowy prezentujący stężenie pyłu PM10 w styczniu 2016 roku.
Wnioski dla PM10, PM2,5
Poziom zanieczyszczeń pyłami PM10 i PM2,5 w Krakowie jest przerażająco wysoki. Jak łatwo przeczytać z powyższych danych, w stolicy małopolski przynajmniej 6 miesięcy w roku przekroczony jest poziom dopuszczalny dla pyłów PM10 i PM2,5 licząc po wartości średniej miesięcznej. Najtrudniejszą sytuację mają mieszkańcy Alej Krasińskiego, gdzie stężenie zanieczyszczeń jest największe. Porównując lata 2013-2015 sytuacja nie uległa widocznej poprawie. Ale próbka jest na tyle mała, że ciężko wyciągać w tej kwestii daleko idące wnioski. Należy dodać, że od 2020 roku poziom dopuszczalny dla stężenia średniorocznego dla PM2,5 będzie wynosić 20 µg/m3 więc jeśli nic się nie zmieni, wykresy będą prezentowały się jeszcze gorzej. Na dzień dzisiejszy biorąc pod uwagę poziom zalecany przez WHO, we wszystkich 12 miesiącach są przekroczone poziomy dopuszczalne zarówno dla pyłów PM10 jak i PM2,5.
Z wykresów prezentujących przykładowe stężenie w miesiącu styczniu 2016 roku wynika, że w okresie zimowym, gdy poziom zanieczyszczeń jest największy, średnie dzienne stężenie pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 potrafi nie schodzić poniżej poziomów zalecanych średniorocznych.
Dwutlenek azotu
Praktycznie w każdym miesiącu w roku poziom dopuszczalny wynoszący dla dwutlenku azotu 40 µg/m3 jest przekroczony. Winnym po części jest na pewno smog samochodowy.
Benzen
Dane ze stacji w Nowej Hucie dla lat 2014 i 2015. Norma średnioroczna to 5 µg/m3.
Stężenie przez większość czasu nie przekracza poziomu dopuszczalnego. Co nie znaczy, że nie zdarzają się dni gdy sytuacja wygląda kiepsko, co ukazuje poniższy wykres liniowy stężenia z lutego 2015. Jak widać, średnie stężenie dzienne potrafiło dochodzić do 12 µg/m3.
Poniżej korelacja pomiędzy pyłem PM10, PM2,5 i benzenem dla miesiąca luty 2015 roku. Dla lepszego zobrazowania skala benzenu znajduje się po prawej stronie podczas gdy skala na lewo dotyczy pyłów zawieszonych.
Benzen to organiczny związek chemiczny o działaniu kancerogennym czyli rakotwórczym. Często pomijany podczas informowania o złym stanie powietrza w stolicy małopolski.
Z trzeciego wykresu wynika, że jego stężenie idzie w parze z ilością pyłów PM. Bierze się to stąd, że jednym z głównych źródeł benzenu w Krakowie jest spalanie niskiej jakości paliw oraz śmieci w przydomowych kotłach CO i kotłowniach.
Ozon 8-h, Ozon
Ozon mierzy się co godzinę, natomiast wartość ozonu 8-h określa się co godzinę wyliczając średnią wartość z ostatnich ośmiu godzin pomiarów.
Ozon stanowi główny składnik tak zwanego smogu fotochemicznego czyli inaczej smogu letniego. Skąd taka nazwa? Nie trudno odgadnąć patrząc na poniższy wykres. Ozon 8-h osiąga największe wartości w miesiącach letnich. Smog fotochemiczny powstaje głównie w ciepłe, słoneczne dni w miastach o sporym ruchu samochodowym. Kraków spełnia powyższe warunki stąd w okresie letnim stężenie ozonu przekracza poziomy dopuszczalne.
Zaznaczoną na poniższym wykresie linię 120 µg/m3 należy traktować wyłącznie poglądowo gdyż poziom dopuszczalny dotyczy 8-godzinnego uśredniania. Nie ma normy średniorocznej.
Dla przykładu weźmy rozkład godzinowy w upalny dzień w lecie (33 stopnie, bezchmurnie), data: 10.08.2015.
Stężenie ozonu rośnie wraz ze zwiększeniem się nasłonecznienia. Maleje, gdy przychodzi noc (niebieska linia). Ozon 8-h (pomarańczowa linia) zostaje przekroczony około godziny 15:00. Odczytujemy to w taki sposób, że przez ostatnie 8 godzin (od 8:00 do 15:00) dla których uśrednia się wartość, sumaryczna średnia ekspozycja na negatywne działanie ozonu przekroczyła dopuszczalną normę 120 µg/m3.
Dane z pomiarów manualnych
Benzo(a)piren
Związek oznacza się w pyle PM10. Aktualnie wyłącznie bada się go metodą manualną stąd dłuższy czas oczekiwania na wyniki.
Poniżej wykresy średnich miesięcznych wartości dla lat 2014 i 2015 z podziałem na stacje pomiarowe Kurdwanów i Nowa Huta.
Poziom dopuszczalny stężenia średniorocznego: 1 ng/m3
Benzo(a)piren jest substancją silnie toksyczną. Wykazuje działanie kancerogenne. Często jest pomijany w artykułach i dyskusjach związanych ze smogiem i zanieczyszczeniem powietrza. A to duży błąd. Wystarczy popatrzeć na powyższe wyniki. Normy przekroczone nawet 25 krotnie biorąc pod uwagę wartość miesięczną!
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę poziom zanieczyszczenia powietrza, Kraków na pewno posiada za mało stacji pomiarów. Szczególnie porównując ich ilość z miastami w zachodniej europie. Miejmy nadzieje, że sytuacja ulegnie poprawie, bo temat smogu jest na razie "w modzie", a to wymusza konkretne działania na rządzących.
Niestety poziomy dopuszczalne w Polsce są wyższe niż w zachodnich krajach Europy. A biorąc pod uwagę wartości zalecane przez Światową Organizację Zdrowia wypadamy jeszcze gorzej. Koronnym przykładem jest poziom dopuszczalny dla pyłu PM2,5 który u nas wynosi 25 . Nie bez przyczyny ukuło się powiedzenie, że "Polacy mają żelazne płuca".
Przedstawione w artykule wykresy będą aktualizowane co roku w celu monitorowania czy sytuacja ulega poprawie.
Zachęcam do zapoznania się z podstroną jakie są źródła smogu w Krakowie.
Źródła w dziale Linki / Źródła